Afscheiding, een missionaire post en de overkant

Nooit zal ik de leerling vergeten die niet met examenreis meewilde. Hoe enthousiast ik ook over de Sacré-Coeur, de Notre-Dame, de Arc de Triomphe en de Eiffeltoren oreerde, hij wilde niet mee. Hij sprak slechts de legendarische woorden: ‘Je ken het ook allemaal op Google bekijken’.

Vorige week ben ik met Lianne naar Lauwersoog geweest. Voor Lianne wel fijn om er even uit te zijn. Voor mijzelf vooral een test van wat wel en wat niet kan. We vertoefden vlak bij de bakermat van ‘de Afscheiding’^[i], Ulrum^[ii]. Bijna tweehonderd jaar geleden hielden de kerkmensen het daar in de Nederlandse Hervormde Kerk niet meer uit. Niet omdat men persé met band Opwekking wilde zingen, ook niet vanwege ‘vrouw in het ambt’, ‘een paaskaars’ of ‘homostandpunten’, maar omdat (1) de gereformeerde belijdenis niet meer functioneerde, (2) de gereformeerde kerkregeling van Dordt was afgeschaft (3) er een nieuwe gezangbundel was gekomen en (4) predikanten die de gereformeerde belijdenis verdedigden, werden vervolgd en afgezet. 

Kom er vandaag eens om. ‘Alles is in de Kerk hetzelfde gebleven, alleen soms net andersom’, bedenk ik me. 

Dinsdag gaan Lianne en ik naar Ulrum. Om preciezer te zijn: naar de kerk van dominee De Cock met ‘cee oo cee ka’. Velen zullen denken: ‘Lekker voor je’ of ‘Lekker onbelangrijk’. Maar pas op. Dat we in Nederland vandaag de dag met talloze keren ‘gereformeerd’ ^[iii] [iv]te maken hebben, is ooit in Ulrum begonnen. ‘En in een andere wereldstad: Doeveren’, vul ik mezelf onderwijzend aan.

Tegenwoordig behoort de gemeente in Ulrum tot de ‘Christelijke Gereformeerde Kerken’.^[v] Daar hebben ze het tegenwoordig ook niet makkelijk, maar dat terzijde. Ik ben vooral een soort van opgewonden om bij de kerk te zijn ‘waar het allemaal begon’.  
De kerk blijkt nog open ook. We kunnen naar binnen. We zijn de enigen. In alle rust kijken we onze ogen uit.

Voor degenen die niet zo ingevoerd zijn in de Nederlandse kerkgeschiedenis: Dominee De Cock werd in 1834 door het bestuur van de Nederlandse Hervormde Kerk geschorst. Hij mocht dus o.a. niet meer preken. Sommige verhalen over wat er daarvoor en daarna gebeurde zijn Hart voor Nederland en RTL-Boulevard waardig^[vi].

Bijvoorbeeld: Een veldwachter zorgt ervoor dat dominee De Cock de preekstoel niet kan beklimmen. Kerkgangers zorgen er op hun beurt weer voor dat een vervangend predikant de preekstoel in Ulrum beklimt. ‘Onze dominee niet, dan hij ook niet’. 
De omgeving bemoeit zich ermee. Zelfs vanuit Friesland zouden potige mannen komen om dominee De Cock de preekstoel op te helpen. 
Enfin, uiteindelijk worden meer dan honderd soldaten ingekwartierd in het kleine dorp dat nu zo’n 1300 inwoners telt. In de pastorie van De Cock zelfs twaalf man.
‘Wat zou mevrouw de Cock ervan vinden?’ vraag ik me af.

Op woensdag gaan we naar een voormalige missionaire post. Niet van de IZB, maar van een organisatie waarvan we ooit een ander project bezochten, Le Thoronet.^[vii] In Aduard zijn nog enkele restanten van wat ooit een groot cisterciënzersklooster was dat in 1192 werd gesticht^[viii].

De cisterciënzerskloosters zijn een afscheiding van de benedictijnenkloosters. De cisterciënzers vonden de benedictijnen maar ‘halfjes’. De Regel van Benedictus ^[ix] werd door de benedictijnen steeds slechter nageleefd, aldus de cisterciënzers. Zelf deden ze dat natuurlijk beter.

Bij het museum worden we hartelijk ontvangen door een vrijwilliger. We krijgen alle aandacht. Misschien omdat we de enigen zijn. De meneer vertelt en vertelt en vertelt en vertelt en wij luisteren en zijn onder de indruk. Als hij verteld heeft, wat hij wilde vertellen, mogen we naar de overkant. Daar is de Abdijkerk, de voormalige ziekenzaal van het klooster. Het ‘oudste medische monument van Nederland’. 

Omdat de meneer even wat anders moet doen, krijgt Lianne de sleutel van de Abdijkerk, annex ziekenzaal. Lianne wekt blijkbaar vertrouwen. Of hij heeft gezien dat ik er niet mee weg zal rennen. Hij zorgt er in ieder geval steeds voor dat ik kan zitten als hij vertelt. Ik zit veel. 

Nu strompel ik achter de sleuteldrager aan naar de overkant. ‘Mooi beeld’. De Abdijkerk doet een beetje denken aan het Catharina Gasthuis. Het is mooi. Het enige verschil is dat het achterste gedeelte door de PKN-gemeente Aduard – Den Ham – Fransum echt als kerk gebruikt wordt.  ‘Arme dominee’, denk ik, ‘moet je eigenlijk drie gemeenschappen doen’. Dat blijken er zes te zijn. En ook hier merk je het verschil tussen hervormden en gereformeerden.  

Om half vijf krijgen we koffie met koek geserveerd in de thee- en kruidentuin. Het leven is goed. Daarna rijdt Lianne ons naar Lauwersoog.

Op donderdag doen we iets waar Lianne als kind al van droomde: zeehondjes kijken. Tenminste dat uitje staat al een maand of twee gepland. ‘Met een speedboot gaan we richting Schiermonnikoog, en daar kun je zeehondjes spotten’. Al weken is Lianne enthousiast. Dinsdag hoefde ze daarom niet meer naar het zeehondencentrum in Pieterburen^[x]. Al hebben we in het Pieterburen wel uitgebreid geluncht. 

Nu rijden we naar de haven van Lauwersoog, waar we ons om kwart voor vier moeten melden. We zijn er dus om kwart over drie. En lopen naar de plek waar de boot aan zal meren. Gelukkig heb ik de tijd. Om tien voor vier komt de speedboot ‘aangespeed’ en ik zie het gelijk: ‘Daar ga ik niet in’. Als het nu om een kwestie van dood of leven ging, zou ik wel een poging wagen. Maar nu schat ik de kans tussen wal en schip te vallen, te hoog in. ‘Er zijn hier geen schuimbuizen, zwembadnoedels’^[xi]

Lianne snapt me direct. Ze dringt gelukkig niet aan. En ik weet niet anders te zeggen dan: ‘Ga jij maar lekker schat. Je ken het ook allemaal op Google bekijken’. 

---

^[i] Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Afscheiding_van_1834, d.d. 2024-05-13.

^[ii] Zie https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/ulrum-1834-hier-is-het-tijd-hier-moet-het-gebeuren, d.d. 2024-05-13.

^[iii] Neem: naast de Nederlandse Hervormde Kerk, nu PKN, o.a. de Christelijke Gereformeerde Kerken (1869), de Gereformeerde Gemeenten (1907), de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland (1948), de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (1953), de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (buiten verband) (1980), de Gereformeerde Kerken in Nederland (hersteld) (2003), de Hersteld Hervormde Kerk (2004), de Voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland (2004), de Oud Gereformeerde Gemeenten buiten verband (2007), de Gereformeerde Kerken Nederland. (2009), de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK) (2023)

^[iv] Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Afscheiding_van_1834#/media/Bestand:Gereformeerd.svg, d.d. 2024-05-13. 

^[v] Zie https://cgk.nl, d.d. 2024-05-13. 

^[vi] Zie https://ulrum1834.nl, d.d. 2024-05 -13.

^[vii] Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Abdij_van_Le_Thoronet en https://www.le-thoronet.fr/, d.d. 2024-05-13.

^[viii] Zie https://www.kloostermuseumaduard.nl, d.d. 2024-05-13.

^[ix] Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Regula_Benedicti, d.d. 2024-05-13.

^[x] Zie https://www.zeehondencentrum.nl, d.d. 2024-05-13.

^[xi] Zie https://glismeijer.com/2024/01/23/hydrotherapie-en-theudas/, d.d. 2024-05-13.