Afgelopen zondag preekte ik voor het eerst bij Cross Culture Nieuwegein.
Mij was gevraagd iets te zeggen over het Avondmaal: “Wat gebeurt er nu precies en waarom wordt het Avondmaal überhaupt gevierd?”
Omdat het dus om onderwijs over het Avondmaal ging, ging mijn eerste gedachte meteen naar het klassieke formulier van “het Avondmaal des Heeren”, dat achter de Psalmen staat.
Dat formulier verscheen in 1566 voor het eerst in de Nederlandse taal.[i]Petrus Datheen (1531-1588) voegde het formulier namelijk toe aan zijn psalmberijming dat dat jaar verscheen. Voor mijn onderzoek aan de VU is vooral de toevoeging van de Heidelbergse Catechismus van belang, maar wie de inhoudsopgave van Datheens Psalmberijming bekijkt, ziet meteen het belang van dit werkje.[ii]Het boekje zou dan ook het handboek voor de gereformeerde beweging worden: Psalmen, Catechismus en formulieren.
Maar goed, het boekje was er dus zes jaar voordat de Geuzen in Den Briel belandden…
Het zorgde ook voor eenheid in een gereformeerde beweging, wiens leden waren verstrooid over de vluchtelingen-gemeenten in Duitsland (Emden, het Rijnland) en Engeland, of “ondergronds” in met name de zuidelijke Nederlanden opereerden. Er waren daarbij meerdere catechismussen, meerdere Psalmberijmingen en dus ook meerdere liturgieën.
Terug naar het Avondmaalsformulier. De Provinciale Synode in Dordrecht besluit in 1574 bij het uitdelen van brood en wijn de woorden toe te voegen: “Neemt, eet, gedenkt en gelooft dat het lichaam van Jezus Christus gebroken is tot een volkomen verzoening van als onze zonden”en “Neemt, drinkt allen daaruit, gedenkt en gelooft dat het dierbaar bloed van Jezus Christus vergoten is tot verzoening van al onze zonden.”Daarmee sloot ze aan op de liturgie van Micron die in de Londense vluchtelingengemeente werd gebruikt. “Ons klassieke formulier” is dus zo’n 450 jaar oud.
Het formulier onderwijst. Er wordt uitgelegd wat er nu precies gebeurt. En daarbij komen de Tien Geboden, het Onze Vader en de Apostolische Geloofsbelijdenis aan de orde. In de Heidelbergse Catechismus worden ze verder toegelicht…
Nu zal dat onderwijs nodig zijn geweest, of in ieder geval noodzakelijk geacht zijn. Voorheen gingen de gelovigen immers naar de Mis. En als men één ding belangrijk vond, dan was het wel het verschil tussen de Mis en de viering van het Avondmaal te benadrukken.
Dit komt ook terug in het verslag van de Synode in Emden (1571), waar gezegd wordt: “Insghelijcx oock staet in de vrijheyt der Kercken die woorden Christi ofte Pauli te ghebruycken, in ’t uitreycken des Broodt ende des Wijns, waer in men toesien sal, dat het uyt-spreken der woorden, met der tijt niet tot een schijn ofte waen van Consecratie ghetrocken en werde.”
Hiermee wordt gedoeld op wat wij noemen de transsubstantiatie-leer van de Rooms-Katholieke Kerk, waarbij de substantie van het brood echt lichaam van Jezus wordt en de wijn echt bloed. Maar goed, de verschillen in de visie op het Avondmaal tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de Reformatie, heb ik de mensen van CCN maar bespaard. Ook de verschillen tussen Luther, Melanchton, Zwingli, Bucer en Calvijn en anderen heb ik maar niet genoemd.
Uiteindelijk gaat het ook niet om de traditie, maar om de Schrift.
Ook al geeft de traditie nog zo te denken. Bijvoorbeeld de uitspraak “Maer staende ofte sittende ’t Nachtmael te ontfanghen, oordeelen wy middelmatigh te zijn”, is er zo’n eentje. Men zou er op een latere Synode op terug komen, maar omdat in Nederland iedereen al was gaan zitten…
We lazen met elkaar 1 Korinthe 11, het oudste Bijbelgedeelte als het om het Avondmaal gaat. En dan valt op dat CCN dichter bij de Avondmaalspraktijk van het Nieuwe Testament staat, dan ze wellicht zelf doorhebben.
In Korinthe is het Avondmaal namelijk verbonden aan een gezamenlijke maaltijd. Net als in Jeruzalem (zie Hand. 2:42 e.v.). Er wordt samen gegeten. Alleen… daar in Korinthe waren er die zich helemaal rond aten, waren er die zoveel wijn dronken dat ze dronken aan tafel lagen en waren er die bijna niets te eten en te drinken hadden. Nou, en dat kan niet en dat mag niet.[iii]
Wat ook niet kan en mag is rijken voortrekken en armen achter stellen. Daarover schrijft Jakobus. Als wij het Avondmaal vieren, dan benadrukken we juist dat we bijEén zijn. We komen samen aan de voet van het kruis. Het kruis schept een gemeenschap. Rijk of arm, hoog- of laagopgeleid, bruin of wit, man of vrouw maakt daarin niet uit. We leven van wat God in Jezus geeft:
“Neem, eet, dit is Mijn lichaam, dat voor u gebroken wordt. Doe dat tot Mijn gedachtenis.
Deze drinkbeker is het nieuwe testament in Mijn bloed. Doe dat, zo dikwijls als u die drinkt, tot Mijn gedachtenis.
Want zo dikwijls als u dit brood eet en deze drinkbeker drinkt, verkondig de dood van de Heere, totdat Hij komt.”
[i]Zie voor het formulier: https://www.dbnl.org/tekst/dath001psal01_01/dath001psal01_01_0175.php(d.d. 2019-03-26).
[ii]https://www.dbnl.org/tekst/dath001psal01_01/index.php(2019-03-26).
[iii]Het deed me wel denken aan het verhaal van de eerste Avondmaalsviering, oftewel het eerste “Guesen nachtmael” waarover ik eerder een blog schreef.
Vreeswijk, Kerkgeschiedenis en andere zaken 
Wat mij hierbij opvalt is dat Jacobus schrijft dat we allen een zijn, rijk of arm, hoog of laag opgeleid, bruin of wit, man of vrouw maakt daarin niet uit. Hier mis ik heel duidelijk over verschillende leeftijden, zoals voor jong en voor ouderen. En hoe moet er gedacht worden of ook kinderen aan het Heilig Avondmaal wel of niet mogen aangaan.
Ik had ook geenszins de illusie een complete visie neer te zetten. De inzet was onze gereformeerde traditie (Datheen) die de volgorde doop, belijdenis, avondmaal kent.