Preek Zondag 23 gehouden op 12 juli 2020 in de Dorpskerk van Vreeswijk (Nieuwegein); voorbereiding heilig Avondmaal
Gemeente van onze Heere Jezus Christus,
Het is alweer jaren geleden dat ik een uitzending zag van het EO programma ‘Fifty-fifty’, waarin Henk Binnendijk in gesprek ging met Herman Brood.
Je moet wel wat ouder zijn om Herman Brood te kennen – als ik hem ter sprake bracht op school, keken de jongens me grote ogen aan: “Herman Brood? Nooit van gehoord” – maar hij is een van grootste rockiconen uit de Nederlandse geschiedenis.
Toen ik in de brugklas zat (dat is ook alweer 42 geleden) kocht ik mijn eerste Brood elpee, Shpritsz[i] en in de jaren daarna volgde nog een aantal albums.
Uiteindelijk belandden die in de grijze container, maar dat is een ander verhaal.
Dat gesprek tussen Brood en Binnendijk ben ik nooit vergeten.
In dat gesprek betoogt Herman Brood dat hij deugt: “Ik deug”. Om vervolgens tegen Henk Binnendijk te zeggen: “Jij vindt dat je deugt, omdat je God hebt. Misschien vind ik wel dat je God hebt, omdat je niet deugt. Ik doe maar een duit in het zakje…”.
Het lijkt daarmee Henk Binnendijk schaakmat te zetten, maar dan antwoordt Henk:“Nou misschien is dat geen verkeerde duit, een goede duit; want ik heb God omdat ik niet deug. En daarom deug ik…”[ii]
Ik heb God omdat ik niet deug. En daarom deug ik…
Vorig jaar verscheen het boek “De meeste mensen deugen”[iii] van Rutger Bregman. In zijn boek rekent Bregman af met het geloof in de verdorvenheid, de absolute slechtheid van de mens. Hij stelt: “Wie zegt dat de mens in essentie goed is, moet veel harder nadenken over waarom het kwaad toch bestaat. En die verplicht zichzelf in actie te komen, want dan hebben verzet en engagement wel degelijk zin”.
De meeste mensen deugen, betoogt Bregman.
Het boek doet het ontzettend goed. Is ook in veel andere talen vertaald. Van de week zag ik dat er in Hollywoord plannen zijn om gedeelten uit het boek te verfilmen.
Maar ik vraag me dan af waarom het dan zo’n puinhoop is op deze wereld.
En waarom het zo slecht lukt om een wereld te creëren waar recht en gerechtigheid heersen.
Waarom is er dan oorlog?
Waarom is er dan honger?
Waarom is er zo’n groot verschil tussen rijk en arm in deze wereld?
Enzovoorts.
Afgelopen woensdagavond, tijdens de bijeenkomst van de WijkBijbelstudiekringen praatten we in een groepje kort even over 1 Petrus 4:3.
Daarin schrijft Petrus:
“Want wij hebben de voorgaande tijd van ons leven lang genoeg de wil van de heidenen gedaan en gewandeld in uitingen van losbandigheid, begeerten, dronkenschap, zwelgpartijen, drinkgelagen en allerlei walgelijke afgoderij.”
We concludeerden dat het is niet zo dat alle mensen die niet naar de kerk gaan, losbandig leven. Dat zij alleen maar doen wat ze leuk en lekker vinden. Dat zij losgaan in zwelgpartijen en drinkgelagen met seksuele uitspattingen.
Nee, helemaal niet.
Sterker, soms kunnen niet gelovigen, als het gaat om ethisch handelen “voorbeeldig” leven.
Denk ook aan het verplegend personeel tijdens de corona crisis. Afgelopen week las ik het verhaal van Boy Ettema, een chirurgieverpleegkundige die op de covid-afdeling werkte in het Antonius. Een gezonde man, zonder overgewicht, van 42 jaar oud. Hij overleed aan corona, op de eerste dag dat het RIVM nul doden meldde. Een doodzieke patiënt die hij had geholpen, had namelijk in zijn gezicht gehoest.
“Die Boy deugde”, zeggen wij dan.
Heeft Bregman gelijk, als hij zegt dat de meest mensen deugen?
Nu is het opvallend dat Henk Binnendijk zei: “Ik deug niet”. Net zo goed als dat het opvallend is dat nou juist christenen van zichzelf zeggen dat ze NIET deugen.
Al zou de hele wereld zeggen dat ze deugt, christenen zeggen toch “Ik deug niet”.
Daarmee bedoelen ze niet te zeggen dat ze allemaal slechte dingen doen.
Maar iets in hen, iets in mij maakt dat we weten dat we niet zijn zoals we eigenlijk zouden moeten zijn.
Dat heeft volgens mij alles te maken met het geloof in een heilige God.
Met een heilig God, Die eist dat wij Hem lief hebben en onze naaste lief zullen hebben.
Als christenen, als wij zeggen “Ik deug niet…”
Zijn wij dan “zwartkijkers”?
Pessimisten met een veel te nauw geweten? Sombere mensen die overal moeilijk over doen?
En waarom zegt de catechismus in zondag 2 dat we van nature geneigd zijn God en de naaste te haten, dat is op het tweede plan te zetten?
Is die kritiek van Bregman ook geen kritiek op de Heidelbergse Catechismus?
Daarin zou hij niet de eerste zijn.
In de tijd dat de gereformeerden vaste voet kregen op Nederlandse bodem, in de 16e eeuw, leverde iemand als Coornhert al felle kritiek op de Catechismus.
Ook hij zei dat de mens geneigd is tot het goede.
Mensen zondigen uit onwetendheid.
Daarom zeiden de Grieken al “Sticht scholen en je kunt gevangenissen sluiten”.
Vanavond staan we stil bij de “rechtvaardiging van de goddeloze”.
Niet de rechtvaardiging van “deugmensen”, maar de rechtvaardiging van de goddeloze.
Het is vandaag in de kerk ook de vraag of we daar nog iets mee hebben.
Zojuist werd gezongen
“Niet het offer, dat ik breng,
niet de tranen, die ik pleng,
schoon ik ganse nachten ween,
kunnen redden, Gij alleen.”
Maar mag ik u vanavond eens vragen: wie herkent zich in het lied?
Wie huilt er of heeft wel eens gehuild vanwege zijn zonden? Niet alleen de dingen die je doet, maar ook in de dingen die je nalaat.
Wie huilt er of heeft wel eens gehuild vanwege zijn schuld ten opzien van God?
Het besef schuldig te zijn voor God, lijkt in onze samenleving, grotendeels verdwenen. Is er wel een God?
Maar hoe zit dat in de kerk?
Laten u en ik, laten wij ons ter verantwoording roepen door God?
Of is het bij ons ook net andersom.
Andersom?
Ja, andersom: God moet zich verantwoorden aan ons, omdat er zo veel leed en onrecht is, in deze wereld.
“Als God liefde is, waarom…”
“Als er een God is, waarom…”
Vult u allemaal maar aan.
Nu lazen we vanavond allereerst uit Habakuk.
En het viel mij op dat Habakuk ook klaagt.
Hoofdstuk 1:
“2HEERE, hoelang roep ik om hulp en luistert U niet,
roep ik tot U: Geweld! en verlost U niet?
3Waarom doet U mij onrecht zien en aanschouwt U de moeite?
Ja, verwoesting en geweld zijn tegenover mij,
er ontstaat onenigheid, ruzie verheft zich.”
Oftewel: Ik zit in de ellende maar U doet er niets aan.
Ik doe recht, ik deug, maar mij wordt onrecht aangedaan.
“4Daarom verliest de wet zijn kracht
en komt het recht nooit meer tevoorschijn;
want de goddeloze omsingelt de rechtvaardige,
daarom komt het recht verdraaid tevoorschijn.”
Ik moest bij die laatste woorden denken aan Srebrenica. Je zult er als jongen van 18, 19, 20 maar heen gestuurd zijn. Vol idealen om de mensen te beschermen. En uiteindelijk sta je machteloos, sta je erbij en kijk je ernaar. “De goddeloze omsingelt de rechtvaardige, daarom komt het recht verdraaid tevoorschijn”. En God? Waar was Hij?
En in het tweede hoofdstuk antwoordt de HEERE dan:
“3Voorzeker, het visioen wacht nog op de vastgestelde tijd,
aan het einde zal Hij het werkelijkheid maken. Hij liegt niet.
Als Hij uitblijft, verwacht Hem,
want Hij komt zeker, Hij zal niet wegblijven.
In eigen woorden. De HEERE zegt: Ik zal recht doen.
Ook al zie je er nu niets van.
Ik zal uiteindelijk recht doen.
Het Koninkrijk komt.
Al duurt het lang… verwacht Hem!
Want Hij komt zeker.
Jezus zal komen om recht te doen op aarde.
Van de onrechtvaardige wordt gezegd:
“4Zie, zijn ziel is hoogmoedig,
niet oprecht in hem”.
Maar van de rechtvaardige wordt gezegd:
“Maar de rechtvaardige zal door zijn geloof leven.”
Ook de rechtvaardige zal uiteindelijk recht gedaan worden.
En in dat vertrouwen leeft de rechtvaardige door het geloof.
De rechtvaardige zal gerechtvaardigd worden. God zal mij recht doen!
Dat is de rechtvaardiging van de rechtvaardige.
Opvallend.
Dus niet de rechtvaardiging van de goddeloze, maar de rechtvaardiging van de rechtvaardige. Hij of zij die met God leeft, het goede doet en uitziet naar recht en gerechtigheid.
Maar hoe zit dat met de rechtvaardiging van de goddeloze?
Misschien dat de “rechtvaardiging van de goddeloze” de mensen in de 16e eeuw anders in de oren klonk dan het mensen vandaag doet.
Hoezo?
Nou, allereerst omdat mensen vroeger veel meer met het geloof hadden. De wereld moest nog onttoverd worden.
Ze waren bekend met biechtpraktijken, met een aflatenhandel.
Wij kunnen ons wel voorstellen dat mensen aflaten kochten, want als je verteld wordt dat je geliefden in het vagevuur zijn. En daar branden, dan is dat geen fijne gedachte.
En als jij dan maar een tientje hoeft te geven en je denkt: dat springt de ziel zo naar de hemel, dan heb je dat er wel voor over.
Ten tweede, omdat mensen in die tijd minder autonoom waren dan nu. Ze verbeelden zich minder.
“Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten” past meer na de Verlichting, in de 19e en 20e eeuw, dan dat het past bij de 16e eeuw.
Maar de vragen waar Luther mee worstelde, dat waren vragen die toen breed leefden, maar die ik nog steeds tegen kom.
Leg eens uit.
Nou vragen als “Hoe word ik rechtvaardig voor God?”
“Wanneer ben ik goed genoeg?”
“Wanneer is God met mij tevreden? Kun je dat eigenlijk wel zeggen?”
Dat zijn geen vragen die in de Linda worden besproken.
Of bij Op1 of bij Beau.
Nee, ik denk dat daar veelal gedacht wordt: “Er is geen god”.
Maar hier in de kerk worden die vragen wel herkend.
Ik kom ze in ieder geval tegen in de gemeente.
“Hoe weet ik nu zeker dat ik in de hemel zal komen? Straks bij Jezus zal zijn?”
“Heb ik wel voldoende goed gedaan?”
Er zijn van die dingen in je leven, die vergeet je nooit. “Had ik niet toen…”
“Als God de balans opmaakt van mijn leven… En Hij zet plusjes en minnetjes… Wat overheerst dan?”
“Hoe weet ik zeker dat het goed uit zal pakken?”
“En als het bij zonde ook gaat op wat ik niet doe… Ben ik vaak niet veel te traag als het gaat om Bijbellezen en bidden…”
Nu, op die vragen gaat de Heidelberger in.
Het is een oud leerboek, maar het blijft wel een actueel leerboek.
En ze leert: Christus maakt rechtvaardig.
Hoe?
Door mijn zonden weg te dragen.
Jezus is het Lam, dat de zonden der wereld wegdraagt.
Vraag en antwoord 56: Wat geloof je van de vergeving van de zonden?
Vanwege de genoegdoening van de Heere Jezus Christus, worden al mijn zonden, en wordt mijn zondigen aard uitgewist.
God werpt ze in een zee, waar Hij een bordje bij zet “Verboden te vissen” en hij schenkt mij uit genade de gerechtigheid van Christus.
Hoe ben ik dus goed genoeg voor God?
Doordat Jezus Zijn “goed genoeg zijn voor God” aan mij schenkt. En Hij neemt al het kromme en verdraaide van mij over.
Luther noemde dat de vrolijke ruil.
Hij al mijn zonde, ik Zijn gerechtigheid.
Door het geloof (vraag en antwoord 59) ben ik rechtvaardig voor God en een erfgenaam van het eeuwige leven.
In vraag en antwoord 60 wordt dat nog eens gezegd.
Ook al klaagt mijn geweten mij aan dat ik tegen al Gods geboden gezondigd heb.
Ook al merk ik dat ik nog steeds tot alle slechte dingen geneigd ben.
Nochtans, en toch…
Zonder dat ik maar iets doe, wordt mij uit louter genade de volkomen genoegdoening, gerechtigheid en heiligheid van Christus geschonken en toegerekend.
En dat op zo’n manier dat God net doet alsof ik nooit maar een zonde heb gehad of gedaan.
Sterker, alsof ik zelf zo gehoorzaam leef en leefde zoals Jezus.
Ik, degene die voel dat ik voor God niet deug, die weet dat ik voor God niet deug, wordt toch rechtvaardig verklaard.
Dat is de kern van de Reformatie.
Nu hoef ik u waarschijnlijk niet te vertellen dat er op die Reformatorische leer kritiek kwam.
Van zowel Romeins-katholieke zijde, als van Doperse zijde.
Want – werd dan gezegd – dat is lekker makkelijk. Doe je allemaal slechte dingen en dan word je door God rechtvaardig verklaard.
Lekker makkelijk geloof…
Jullie gereformeerden kweken zo zorgeloze en goddeloze mensen.
Ach ja, dat die kritiek is van alle tijden.
Al ten tijde van Paulus werd al gezegd:
“Nou, als God toch vergeeft. Dan kun je net zo goed verkeerde dingen blijven doen, zodat God steeds kan laten zien hoe goed Hij voor ons is”.
Wie echt verbonden is met Jezus, die zal vruchten voortbrengen, als een rechtvaardige leven.
Alleen, en dat is het cruciale verschil.
Niet om bij God in de gunst te komen, maar omdat je weet dat je Gods gunst geniet.
Anders gezegd:
Je houdt God wet niet om God gunstig te stemmen.
Nee, je houdt Gods wet omdat Hij jou gunstig gestemd is.
Daarom staan in de Catechismus de Tien Geboden ook in het stuk van de dankbaarheid.
Genade is niet iets wat je verdienen moet.
Genade is een geschenk.
Net als het avondmaal van volgende week.
Wie kan nu zeggen dat hij of zij het avondmaal verdient?
Het is toch juist de plek waar we bediend worden.
Mijn lichaam verbroken voor jou.
Mijn bloed vergoten voor jou.
Ja, maar…
Niks te ja maar.
Vertrouw op het offer van Jezus.
Stel u tevreden zijn met het Lam.
De tafel zal volgende week zondag tweemaal en de woensdag daarop eenmaal aangericht worden.
Zodoende is er ruimte voor zo’n 180 gemeenteleden.
Ik hoop eigenlijk dat het niet zal passen…
Zult u zich laten bedienen?
Of denkt u: Ik deug. Ik kan best zonder dat offer van Jezus.
Wie gezond zijn hebben geen dokter nodig.
Maar als u denkt: Ik heb Jezus nodig, omdat ik niet deug.
Van harte welkom!
Vergeet u niet op te geven via aanmelden@hervormdvreeswijk.nl
Ik heb Jezus nodig, omdat ik niet deug.
Volgende week laat Hij zien, wat ik verkondig: Ik weet het!
Ik weet dat je niet deugt.
Daarom ben ik gekomen.
Kom, neem, eet,
Drink, gedenk en geloof.
Ik voor U!
Ik voor jou!
Amen
[i] https://nl.wikipedia.org/wiki/Shpritsz, d.d. 2020-07-11.
[ii] Zie https://www.youtube.com/watch?v=GN3xV5j8lVE, d.d. 2020-07-11. Voor het hele gesprek, zie: https://www.youtube.com/watch?v=v9RLnDHcwbQ&t=143s, d.d. 2020-07-11.
[iii] Rutger Bregman, De meeste mensen deugen. Een nieuwe geschiedenis van de mens, Amsterdam: De Correspondent, 2019.
Vreeswijk, Kerkgeschiedenis en andere zaken 
Gertjan, dank voor de uitleg, bij jouw laatste woorden : “ daarom ben ik gekomen” moest ik denken aan de laatste strofe uit het gedicht van Willem de Merode met de titel Mijn zoon , geef mij uw hart :
En nog eens overviel
Die stille stem mijn ziel:
Daartoe ben ik gekomen.
Groet Janneke