Sant Apollinare Nuovo te Ravenna, Italië.
Preek Mattheüs 2:1-12 gehouden op 10 januari 2021 in de Dorpskerk van Vreeswijk-Nieuwegein.
Gemeente van onze Heere Jezus Christus…
Boven de preek heb ik gezet “Wijs…”
Dat heeft natuurlijk alles te maken met de Wijzen uit het Oosten.
Ik neem aan dat iedereen de geschiedenis over de wijzen uit het oosten kent. Ook de kleinsten die misschien wel meekijken hebben het verhaal ongetwijfeld gehoord.
Thuis, op school.
Kortom, een bekend verhaal, een bekende geschiedenis.
Toch trof mij tijdens de voorbereiding dat er heel wat haken en ogen aan de geschiedenis zitten.
En daarom leek het mij wijs om samen met u in alle rust nu eens nauwkeurig te lezen wat er staat.
Als we dat gedaan hebben, dan komen bij de vraag wat het ons als gemeente van Jezus Christus in Vreeswijk aan het begin van 2021 heeft te zeggen.
Eerst de tekst dus, zoals deze door Mattheüs – geïnspireerd door de Heilige Geest – op schrift is gesteld.
Mattheüs schrijft het evangelie weer anders dan Markus, Lukas en Johannes.
We hebben vier evangeliën, en elk van de vier heeft zo zijn eigen kenmerken.
Ook aan het begin.
Markus en Johannes beginnen hun evangelie met het optreden van Johannes de Doper.
Lukas start met de aankondiging van de geboorten van Johannes en Jezus. De engel gaat op bezoek bij Zacharias en Maria. En er wordt wat af gezongen.
Mattheüs, het evangelie dat voor ons ligt, start met het geboorteregister.
Blijkbaar wil Mattheüs allereerst duidelijk maken: Jezus is uit het geslacht van de grote koning David.
Hij is de beloofde Messias.
In het eerste hoofdstuk vertelt hij daarbij dat Jezus is zoals Hij heet: Zaligmaker![i]
“… en u zult Hem de naam Jezus geven, want Hij zal Zijn volk zalig maken van hun zonden.”
En dan begint onze tekst:
“21Toen nu Jezus geboren was in Bethlehem, in Judea, in de dagen van koning Herodes, zie, wijzen uit het oosten kwamen in Jeruzalem aan,
2en zeiden: Waar is de Koning van de Joden die geboren is? Want wij hebben Zijn ster in het oosten gezien en zijn gekomen om Hem te aanbidden.”
Het enige dat over Kerst in dit evangelie gezegd wordt, is dat Jezus is geboren in Bethlehem, in Judea.
En hoe wordt dat bekend in Jeruzalem?
Niet door Simeon en Anna…, alhoewel Lukas schrijft dat Anna over de Heere Jezus sprak “tot allen die de verlossing in Jeruzalem verwachtten”.
Ook niet door herders…, alhoewel Lukas schrijft dat de herders als zij het Kind gezien hebben, overal het woord bekend maakten wat hun over dit Kind verteld was.”.
Nee, dat God in Christus naar deze wereld is gekomen, wordt in Jeruzalem volgens Mattheüs door wijzen (‘magoi’, magiërs) uit het Oosten bekend gemaakt.
Vreemden, outsiders, mensen buiten Israël, mensen die de Tien Geboden niet kennen, mensen die buiten het verbond staan. Onbesnedenen, die de beloften van het Oude Testament niet kennen.
Mensen uit de volken, de gojim, komen in Jeruzalem om het Kerstfeest bekend te maken.
De Koning der Joden is geboren….
“Want wij hebben Zijn ster in het oosten gezien”.
En nu hebben ze een lange reis gemaakt om deze Koning te aanbidden.
Het is of Mattheüs hier al zeggen wil:
“Zeg Jeruzalem! Jullie zitten te slapen”.
Je mag dan wel denken: “’Wij hebben een koning en die heet Herodes”.
Maar jullie weten zelf ook wel dat dat een Edomiet is.
Niet uit de stam van David.
Een Edomiet, een nakomeling van Ezau.
Alsof Ezau alsnog over Jakobs rug naar het koningschap grijpt.
“Maar de echte Koning, nota ben uit het geslacht van David, is geboren.
Hij is de ware Koning.
Hij zal recht zal spreken en het kwade bestraffen; Hij zal de hele aarde regeren…
Hij moet aanbeden worden.”
Maar dat gebeurt dus niet in Jeruzalem.[ii]
Ondanks de herders, ondanks Simeon, ondanks Anna.
Daarom komen er wijzen uit een ander land.
Buitenstaanders, heidenen.
Wie zijn die wijzen?
Mattheus noemt ze “magoi”, magiërs.
Het was voor mij een soort van schok toen ik ontdekte dat het Oosterse christendom spreekt over twaalf wijzen.
Ik ben opgegroeid en wist niet beter dan dat er drie wijzen waren.
Dat getal drie staat echter niet in de Bijbel.
Het getal drie werd vastgesteld omdat er drie geschenken worden gegeven.
Niemand gaat met lege handen op kraamvisite, drie cadeaus, dus drie wijzen.
In het westen hebben ze zelfs nog namen gekregen en later zelfs ook leeftijden. En in sommige tradities staat elke wijze zelfs voor een werelddeel.[iii]
Daarbij worden de wijzen vanaf de 10de eeuw als koningen afgebeeld.
Dit op grond van Jesaja 60: 3
3En heidenvolken zullen naar uw licht gaan en koningen naar de glans van uw dageraad”.
en Psalm 72:10 en 11
10De koningen van Tarsis en de kustlanden zullen schatting brengen; de koningen van Sjeba en Seba zullen schatten aanvoeren.
11Ja, alle koningen zullen zich voor Hem neerbuigen, alle heidenvolken zullen Hem dienen.
De Wijzen komen in Jeruzalem aan.
Hebben ze eerst een slaapplaats gezocht?
Of zijn ze direct naar het paleis getrokken?
In elke geval steken ze niet onder stoelen of banken waarom ze naar Jeruzalem zijn gekomen. Ze vragen:
“Waar is de Koning van de Joden die geboren is? Want wij hebben Zijn ster in het oosten gezien en zijn gekomen om Hem te aanbidden.”
Let op: er staat niet “We hebben EEN ster gezien”. We zien allemaal wel eens sterretjes en sterren.
Nee, ze zeggen: “Wij hebben ZIJN ster gezien.”
En dan vraag je je af: Hoe die wijzen nu de link gelegd hebben tussen een ster – Zijn ster! – en de geboorte van een Koning in Israël?
Er is wel gedacht dat Babylonische magiërs het boek Daniël in hun bezit hadden. Aandachtig hebben ze zij de profetieën bestudeerd.[iv]
In ieder geval hebben zij in het oosten Zijn ster gezien.[v]
En ze zijn gekomen om Hem te aanbidden.
Laat dat nu de kern zijn: Hem te aanbidden!
Is dat niet de kern van het Kerstfeest?
Is dat niet de kern van onze liturgie?
De dankzegging en de aanbidding?
De toewijding aan de Heere Jezus Christus.
De overgave aan Hem…
We danken Hem niet alleen…
We loven en prijzen Hem niet alleen…
Wij aanbidden Hem…
Om Wie Hij is…
Jezus, Zaligmaker; het Lam!
Het viel me op dat aan het slot van Mattheüs is hoofdstuk 28 hetzelfde woord voor aanbidden terugkomt.
Als na de opstanding de elf discipelen naar Galilea zijn gegaan en ze op de berg zijn staat er
“En toen zij Hem zagen, aanbaden zij Hem…”
En ik dacht: “Zalig is de mens, gelukkig ben je, als je je kan overgeven in aanbidding… Je helemaal over kan geven aan Jezus. Je kan toevertrouwen aan Hem.”
Wie zich niet over kan geven in aanbidding is Herodes.
Vers 3
“Toen koning Herodes dit hoorde, raakte hij in verwarring en heel Jeruzalem met hem.”
Bij Herodes geen aanbidding, maar verwarring!
En zo de koning, zo het volk.
“Een koningskind geboren? Nou niet hier!”
Herodes is in verwarring.
Ik denk achterdochtig! Bang voor zijn positie![vi]
Hij besluit de overpriesters en schriftgeleerden bij één te roepen.
En daarbij heeft hij één brandende vraag: vers 4: “Waar zou de Christus geboren worden?”
Let op: “de Christus!”. Christus is het Griekse woord voor het Hebreeuwse “Messias”, dat is “Gezalfde”.[vii] (vgl. Zondag 12)
Dus die Herodes heeft gewoon gevraagd “Waar zou de Messias geboren worden?”.
Opmerkelijk. Herodes spreekt over “de Christus”, over de “Messias”.
De wijzen hadden dat niet gedaan. Die spraken over de koning van de Joden.
Maar Herodes heeft dus meteen door wat er aan de hand is en heeft het over de “Christus”.
Blijkbaar heeft hij zelf de link gelegd…
De overpriesters en schriftgeleerden weten het antwoord op de vraag: Vers 5 en 6
“In Bethlehem, in Judea, want zo staat het geschreven door de profeet: 6En u, Bethlehem, land van Juda, bent beslist niet de minste onder de vorsten van Juda, want uit u zal de Leidsman voortkomen Die Mijn volk Israël weiden zal.”
Ze citeren Micha 5!
Ze kunnen het goede antwoord zo opzeggen!
Waar zou de Christus geboren worden?
Bethlehem…!
Fijn hoor, een beetje Bijbelkennis.
Je hoeft bij hun niet te zeggen: Eh zoek eens op Micha 5:1, bladzijde 1106.
Ze kennen de boeken uit hun hoofd.
Hebben hun namen en feiten goed geleerd.
Ja, maar ondertussen gaan die overpriesters en schriftgeleerden niet op pad!
Herodes trouwens ook niet.
Hij weet genoeg!
Hij roept de wijzen in het geheim bij zich. “Wanneer is die ster verschenen?” en stuurt hen daarna naar Bethlehem…
Op zijn vraag krijgen wij trouwens geen antwoord, maar in vers zestien (16) kunt u lezen dat hij alle kinderen van twee jaar oud en daaronder laat doden.
Dus dat hij zegt: “Stuur mij bericht zodra u het gevonden hebt, zodat ook ik erheen kan gaan om het te aanbidden.” is dus gewoon schijnheilig.
Het klinkt mooi, maar hij heeft de kindermoord al in gedachten.
Of de wijzen dat door hadden en of zij Herodes vertrouwden, ik weet het niet.
In ieder geval pakken zij hun spullen om naar Bethlehem te gaan.
En niemand uit Jeruzalem gaat mee…
Herodes niet, geen Schriftgeleerde, geen overpriester.
De ster wel.
… En zie, de ster die zij in het oosten gezien hadden, ging hun voor, totdat hij boven de plaats kwam te staan waar het Kind was.
10Toen zij de ster zagen, verheugden zij zich met zeer grote vreugde.
Mega vreugde
11En toen zij in het huis kwamen, vonden zij het Kind met Maria, Zijn moeder, en zij vielen neer en aanbaden Het. Zij openden hun schatkisten en brachten Hem geschenken: goud en wierook en mirre.
Huis; blijkbaar niet meer in de stal…[viii].
De tekst geeft “huis”, de locatie is onbekend.
En daar vinden zij Maria en het Kind.
Jozef wordt niet genoemd.
Maar wie op kraamvisite gaat heeft meestal alleen oog voor moeder en kind.
Ze vallen op hun knieën en aanbidden Jezus.
En dan komen hun kraamcadeaus tevoorschijn.
Geen rompertjes of kleren of rammelaar.
Neen: Goud, wierook en mirre.
Niet de overpriesters.
Niet de Schriftgeleerden.
Niet koning Herodes.
Maar vreemden, outsiders, mensen buiten Israël, mensen die de Tien Geboden niet kennen, mensen die buiten het verbond staan. Onbesnedenen.
Mensen uit de volken, de gojim geven Hem geschenken.
Niet Jeruzalem – als voorbode van de afwijzing van de Koning der Joden Die aan een kruis zal sterven.
Knielend geven ze Hem de eer en geven goud, wierook en mirre.[ix]
Dan leidt God Die de heenweg van de wijzen leidde, ook de terugweg. In een droom worden zij gewaarschuwd niet terug te keren naar Herodes, maar om een andere weg te nemen…
En nu wij…
Wat heeft deze geschiedenis ons hier en nu te zeggen?
Of is die vraag eigenlijk te algemeen?
Moet ik het anders zeggen.
In deze geschiedenis blijken insiders met al hun Bijbelkennis ziende blind.
Outsiders zien een ster, Zijn ster(!) en gaan op weg en aanbidden.
Met wie identificeert u zich?
Met wie identificeert u zich?
Met de wijzen die Jezus aanbidden en Hem eer bewijzen?
Met overpriesters en Schriftgeleerden, die wel weten waar de Messias geboren wordt, maar die verder geen belangstelling tonen?
Of met Herodes, die eigenlijk het Kind alleen maar wil doden?
En zelf koning wil blijven…
Wijzen?
Overpriesters en Schriftgeleerden?
Herodes?
Zeg niet te snel “Neen zoals Herodes, zo ben ik niet”.
Herkent u het niet dat het in ons zit; in mij…
Dat zelf koning willen zijn… “Ni Dieu, ni maitre”.
Ik bepaal zelf wel wat goed en fout is.
Ik bepaal zelf mijn eigen leven wel.
Jezus de zeggenschap over mijn leven.
Is Hij nou de Koning van uw, van jouw leven?
Of bepaal je toch liever zelf?
Zeg niet te snel “Zoals de Schriftgeleerden, neen zo ben ik niet…”
Hoeveel preken heb je al gehoord?
En is het nu werkelijk tot aanbidding gekomen?
Was Kerst een tijd van mega vreugde?
Lukt het nog om enthousiast te zijn over Zijn geboorte?
Of krijg je zo’n gevoel van “We weten het nou allemaal wel…”.
De sleur…
Dat kan hè?
Dat je je lesjes op kan dreunen, zonder dat het raakt.
Hoe was Kerst?
“Ja leuk.
Lekker gegeten, gezellig wel.
Vliegt om he, zo’n vakantie.”
En het Kind?
Heb je dat nou aanbeden?
Heeft U God nu gedankt dat Hij in het Kind kwam voor U?
Dat God mens wordt, om ons zalig te maken?
Voor eeuwig en altijd, compleet gelukkig?
Raakt het u nog dat het Kind straks sterft aan u?
Raakt het nog als je zegt:
“Hij kwam om Zijn leven voor mij te geven. Straks sterft Hij aan mij.
Voor mij. Door mij”?
Raakt dat nog een snaar?
Of herkent u zich toch vooral in de wijzen?
Het Kind aanbeden!
Ik dacht dat het zomaar kon zijn, dat we ons in alle drie wel een beetje herkennen.
Toch een beetje Herodes.
Toch een beetje Schriftgeleerden…
Maar ook iets van de wijzen.
Dat kan hè.
Met oud en nieuw preekte ik over Openbaring 5.
Ja, en dan lees je ook Openbaring 4. 4 en 5 zijn één geheel.
En als je dan 4 gelezen hebt, dan lees je 1, 2 en 3 ook even door.
En toen stuitte ik op de brief aan Efeze.[x]
Een orthodoxe gemeente.
Alert op dwaalleer.
Prima allemaal.
Maar er wordt wel gezegd: “Maar Ik heb tegen u dat u uw eerste liefde hebt verlaten”.
Het vuur, de liefde, de passie.
Soms ebt het zomaar weg.
“Als het vuur gedoofd is, komen de wolven”.
Dat staat dan wel niet in een van de talloze gezangenbundels, maar het is wel waar…
En dan kun je nog zo prat gaan op de leer.
Prat gaan op je ethische standpunten, verklaringen ondertekenen, maar wat schiet het op als er geen liefde is?
Moeten wij ons niet blijvend oefenen in de liefde.
Tot God, de naaste, elk ander?
Hoe dan?
Nou, niet door op je tenen te gaan staan en jezelf in te prenten “Ik moet liefhebben. Ik moet liefhebben”.
Dan wordt het allemaal een beetje krampachtig.
En zo doenerig.
Daar zijn we wel heel goed in, in de kerk.
Maar je moet dan weer zoveel… en je haalt het dan weer niet.
En dat wordt het allemaal zo frustrerend.
Nee…
Liefhebben, doe je door je elke keer weer te laven aan, te verwonderen over Zijn liefde!
Heeft u door, heb jij door dat God met Kerst gezegd heeft:
“Ik houd van u!”.
Weet je hoeveel?
Kijk nog maar een keer in de kribbe.
“Ik word mens.
Voor jou!”[xi]
“Ik houd van u!”
Hoeveel?
Kijk nog eens naar het kruis.[xii]
“Mijn lichaam, voor u, voor jou.
Mijn bloed, voor u, voor jou”.
Daarom kunnen we het zingen en zeggen.
Ook in januari, ook in februari, en in maart, en april, enzovoorts.
Zingen! Prijzend, aanbiddend!
Wat?
“Komt laten wij aanbidden!”
Wie?
“Die Koning!”
Amen
[i] Mat. 1:21.
[ii] Terwijl zij ook Psalm 95 kennen die wij in de berijming van 1773 zongen: “Komt, buigen w’ ons dan biddend neer; Komt, laat ons knielen voor den HEER, Die ons gemaakt heeft en verkoren”.
[iii] De drie koningen in de westerse traditie zijn dan: Balthasar, een man van 20, een jonge man dus, die Azië vertegenwoordigt. Hij schenkt de mirre. Melchior, een man van 40, een blanke bebaarde grijsaard. Hij vertegenwoordigt Europa en geeft goud. Caspar, een man van 60, een zwarte man met baard, die Saba (Ethiopië) vertegenwoordigt. Hij geeft de wierook.
In een andere legende wordt verteld dat deze drie koningen later zouden zijn gedoopt door de evangelist van het oosten Thomas. Daarna zouden zij bisschoppen geworden zijn in India.
Hoe zich dat dan weer verhoudt met de lichamelijke resten van de drie koningen die door de moeder van Constantijn naar het westen zijn gebracht en via Milaan in de Dom van Keulen zijn terecht gekomen, is dan ook weer een raadsel. In de grote kathedraal van Keulen heb je namelijk de “Dreikönigenschrein”. De lichamelijke resten van de drie koningen, de drie wijzen zouden wij zeggen, zouden daarin liggen.
Overigens vertelt Marco Polo eind 13e eeuw dat hij de graven van de Drie Wijzen uit het Oosten in de Iraanse stad Saveh had gezien.
Zie o.a. ook https://historiek.net/relikwieen-van-de-drie-koningen/9904/, d.d. 2021-01-09.
[iv] U weet, Daniël leefde aan het hof van de Babylonische en Perzische koningen, waar hij als hoofd van de magiërs was aangesteld (Dan. 2:48). Het feit dat het boek Daniël gedeeltelijk in het Aramees was geschreven, zou het voor hen toegankelijk en begrijpelijk gemaakt kunnen hebben.
[v] Conjunctie van Jupiter, Saturnus en Mars?
[vi] Herodes de Grote was zowel beroemd als berucht. Als bouwmeester was hij beroemd. Tal van bouwwerken stonden op zijn naam. Van de haven van Caesarea tot de herbouw van de tempel, de burcht Antonia; prachtige theaters, aquaducten. Herodes zorgde ervoor dat de Romeins Griekse bouwkunst werd toegepast in Israël.
Naast beroemd was hij ook berucht… Hij staat als achterdochtig bekend. Over hem is dan ook de uitspraak dat je beter z’n varken kon zijn dan zijn zoon. “Beter Herodes’ varken dan zijn zoon…”. Drie zonen heeft hij namelijk ter dood laten brengen. Zijn zoons Alexander en Aristobulus stierven 7 v. Chr.; Antipater 4 v. Chr. En dat allemaal omdat hij bang was dat zij hem van de troon zouden stoten.
[vii] Vgl. HC Zondag 12. Vr.31. Waarom is Hij Christus, dat is een Gezalfde, genaamd?Antw. Omdat Hij van God de Vader verordineerd is, en met den Heiligen Geest gezalfd, tot onzen hoogste Profeet en Leraar, Die ons den verborgen raad en wil van God van onze verlossing volkomen geopenbaard heeft; en tot onzen enigen Hogepriester, Die ons met de enige offerande van Zijns lichaam verlost heeft, en voor ons met Zijn voorbidding steeds tussen treedt bij de Vader; en tot onzen eeuwige Koning, Die ons met Zijn Woord en Geest regeert, en ons bij de verworven verlossing beschut en behoud.
Vr.32. Maar waarom wordt gij een Christen genaamd?
Antw. Omdat ik door het geloof een lidmaat van Christus en alzo Zijn zalving deelachtig ben, opdat ik Zijn Naam zal belijden, en mijzelf tot een levend dankoffer Hem offeren en met een vrij en goed geweten in dit leven tegen de zonde en den duivel zal strijden, en hierna in eeuwigheid met Hem over alle schepselen zal regeren.[viii] Gaat het hier om een grot? De geboortekerk is namelijk over een grot gebouwd.
[ix] Volgens sommige uitleggers is goud het symbool van het koningschap van Jezus. Wierook het symbool van de goddelijke natuur van Jezus. En het gebed. En de mirre, een lekker ruikende olie waarmee doden worden gebalsemd, een verwijzing naar de menselijke natuur van Jezus. Een verwijzing naar Zijn sterven.
[x] Op. 2:1-7.
[xi] Vgl. Nicea-Constantinopel: “die om ons mensen en om ons behoud is neergedaald uit de hemelen, en is vleesgeworden uit de Heilige Geest en de maagd Maria, en is mens geworden…”.
[xii] Vgl. Nicea-Contantinopel: “die voor ons ook is gekruisigd onder Pontius Pilatus…”.
Vreeswijk, Kerkgeschiedenis en andere zaken 