Preek over Zondag 32 gehouden op 28 augustus 2022 in de Dorpskerk van Vreeswijk (Nieuwegein) bi de dankzegging bij het Avondmaal.
Gemeente van onze Heere Jezus Christus,
Deugt u?
‘Deugen’ klinkt misschien een beetje ouderwets, maar deugt u?
Bent u een deugmens?
Kent u die term trouwens?
Deugmens? Gütmensch.
Die term werd bedacht door de website Geen Stijl en was sarcastisch, ironisch bedoeld.
Deugmensen.
Maar ondertussen dienen mensen toch te deugen, zou ik zeggen.
Zeker in de kerk.
Mensen in de kerk moeten toch om door een ringetje te halen zijn.
Vlekkeloos.
Niets op aan te merken.
Van buiten niet; dus in de dingen die je doet en anderen zien.
Trouwens ook als niemand kijkt.
Als de gordijnen dicht zitten of de rolluiken naar beneden zijn.
Niets op aan te merken.
Ook van binnen niet.
Dan gaat het over je gedachten, je dromen.
Deugt u?
In de Bergrede zegt Jezus:
Weest u dan volmaakt, zoals uw Vader, Die in de hemelen is, volmaakt is.[i]
En Hij zegt:
Laat uw licht zo schijnen voor de mensen, dat zij uw goede werken zien en uw Vader, Die in de hemelen is, verheerlijken.[ii]
Lukt dat?
In 2019 schreef Ruther Bregman een boek met de titel ‘De meeste mensen deugen’.
Het werd een bestseller.
In een bespreking van het boek merkte schrijver Maarten ’t Hart op dat het boek misschien ook wel zo veel gekocht is, omdat mensen blijkbaar graag willen lezen dat ze deugen.
Ook hij vond het een mooi boek.
‘Dat de meeste mensen deugen’ vond hij mooier dan wat hij als kind leerde in de gereformeerde kerk.
Want als kind leerde hij zingen – u waarschijnlijk ook – :
’t Boze dat ik heb gedaan.
Zie het HEERE toch niet aan.
Schoon mijn zonden velen zijn.
Maak om Jezus’ wil mij rein
Maarten vertelde dat hij dan als kind dacht: “Maar wat heb ik dan nu weer fout gedaan. Ik heb helemaal geen zonde gedaan…”
Opmerkelijk genoeg zegt hij daarna…
Nou ja, de meeste mensen deugen, zolang je ze maar met rust laat. Zolang ze hun natje en hun droogje hebben, maar…
Als er seksuele driften in het spel zijn.
Of als de erfenis verdeeld moet worden…
Nou, dan zie je of mensen deugen…
En vaak blijken mensen dan minder te deugen dan ze dachten…
Maar goed.
We hebben het vanavond niet over anderen.
Deugt u?
Deugt u ook in de ogen van God?
Stel nu dat het laatste oordeel vanavond uitgesproken zou worden.
Zou u dan tegen Jezus zeggen:
“Nou Heere ik deug!”
Of zou u wat anders zeggen?
Heere Jezus, als ik eerlijk ben tegenover U.
Mijn leven overzie.
Dan zie ik mooie dingen, zeker.
Goede dingen.
Maar er zijn ook dingen die ik gedaan heb en soms doe die niet helemaal deugen. Nou ja, niet helemaal. Helemaal niet.
Als ik eerlijk ben… dan deug ik toch niet helemaal.
Er zit er iets in mij dat van God eigenlijk niet wil weten.
Er zit iets in mij dat niets van God en Zijn geboden wil weten.
De geschiedenis van David en Bathseba kent u hè?
Hij praat gewoon de vrouw van een van officieren het bed in.
Probeert de man nog bij Bathseba in bed te krijgen, er waren geen DNA testen, maar dat lukt niet.
En zorgt en dan voor dat de man omkomt in de strijd.
“Opgelost”, denkt David.
Maar als dan de profeet Nathan bij hem is gekomen en gezegd heeft dat wat hij gedaan heeft, niet deugt…
Dan wordt David eerlijk en zingt hij Psalm 51.
6Tegen U, U alleen, heb ik gezondigd,
ik heb gedaan wat kwaad is in Uw ogen,
zodat U rechtvaardig bent wanneer U rechtspreekt
en rein bent wanneer U oordeelt.
Hij wordt eerlijk tegenover God.
“Ik deug niet”.
In vers 7 zegt hij dat dat – nu hij er eerlijk over nadenkt – dat dat eigenlijk altijd al zo geweest is, dat “niet deugen”.
Je kunt er overheen leven.
Je kunt het wegwuiven.
Je kunt je ertegen verzetten door heel hard je best te doen.
Maar hij belijdt:
7Zie, ik ben in ongerechtigheid geboren,
in zonde heeft mijn moeder mij ontvangen.
Als ik eerlijk ben – zegt David – dan deug ik vanaf het begin toch niet helemaal, al kreeg ik op school een 10 voor gedrag.
Als ik eerlijk ben dan deug ik helemaal niet…
Deugt u?
Of is dat een rare vraag vanavond?
Boven de preek staat tenslotte ‘Dankbaarheid’.
Weet u wat mij opviel in het Schriftgedeelte dat we samen lazen?
De vraag die Jezus stelt aan Petrus, nadat ze samen gegeten hebben.
Jezus vraagt niet: “Simon, zoon van Jona, deug jij meer dan de anderen?”
Gelukkig maar, want wat had Petrus dan moeten antwoorden?
Hij heeft Jezus drie keer verloochend.
Drie keer gezegd dat hij Jezus niet kent.
“Simon, zoon van Jona, deug je?”
Nee, Jezus vraagt iets anders.
“Simon, zoon van Jona, hebt u Mij lief?”
Houd je nou van me?
Heb Ik nou jouw hart?
Heb je Mij lief?
En die vraag stelt Hij vanavond ook aan jou!
Houd je nou van me?
Heb Ik nou jouw hart?
Heb je Mij lief?
Petrus antwoordt:
“Ja, Heere, U weet dat ik van U houd”.
Zou jij nou niet hetzelfde zeggen?
Je hebt Hem toch lief, omdat je doorkreeg hoe lief Hij jou had en heeft?[iii]
Zijn liefde gaat altijd voorop!
Zul je dat goed onthouden!
Zijn liefde gaat altijd voorop!
Niet je daden.
Ook niet je vrome daden!
Maar Zijn liefde.
En Zijn liefde wekt dankbaarheid.
Dat kan bijna niet anders…
Nu daarover gaat vraag en antwoord 86.
Als gesproken is over de aangeboren neiging om God en je naaste te haten.[iv]
Als gesproken is over de verlossing door Jezus.
Dan luidt vraag 86:
Waarom moeten wij nog goede werken doen, als we alleen uit genade, zonder dat we er zelf iets voor hebben gedaan, door Christus van onze ellende verlost zijn?
Goede vragen stellen is een kunst.
Denk eerst eens na over de vraag.
Soms kun je namelijk direct naar het antwoord gaan, terwijl je de vraag maar half hebt gelezen.
Misschien dat bij je bleef hangen: “Waarom moeten wij nog goede werken doen…?” om dan direct naar het antwoord te gaan.
Maar is je ook opgevallen dat de Catechismus zegt dat we alleen uit genade, zonder dat we er zelf iets voor hebben gedaan, door Christus van onze ellende verlost zijn?
Geloof je dat?
Dat Jezus ook voor jou is zoals Hij heet: Zaligmaker.
Geloof je het dat je zonder er zelf iets voor gedaan hebt, door Christus van je ellende verlost bent?
Dat wil zeggen: dat je verlost bent van zonde en schuld?
Zonder daar zelf maar iets aan of voor gedaan te hebben.
Geloof je dat?
Of denk je:
“Dat is toch wel heel gemakkelijk!”
“Ik moet toch ook wat doen”.
Zelf doen!
Je moet!
Dat zit ons in het bloed.
Maar let eerst nou eens op wat God doet.
De kritiek op de catechismus in de 16e eeuw, maar ook vandaag is nog steeds hetzelfde.
Mag je wel zeggen verlost te zijn van zonde en schuld?
Zonder daar zelf maar iets aan gedaan te hebben?
En dan wordt gezegd:
Ga nou eerst maar eens dit…”
Of “Doe eerst maar eens dat…”
Daarna praten we verder…
Maar zo stelt de catechismus het niet!
Mooi is dat.
Bij zo’n vraag 86 ontdek je toch weer hoe “ruim” de reformatorische of gereformeerde belijdenis is.
Vaak wordt reformatorisch geassocieerd met “zwaar” en “somber”.
En daar tegenover zou dan “evangelisch” staan of zo.
Nou, volgens mij is dat dus een foute stelling.
Want reformatorisch, de reformatie staat voor 100% voor genade.
Is gunnend en gul.
Als eerder al in vraag 60 gevraagd: Hoe ben je rechtvaardig voor God?
Je zou ook kunnen vragen: Hoe deug je voor God?
Dan luidt het antwoord:
Ik ben alleen rechtvaardig voor God, ik deug alleen voor God door het geloof in Jezus Christus.
En het antwoord zegt verder:
Mijn geweten klaagt mij aan dat ik tegen alle geboden van God krachtig heb gezondigd en dat ik niet één gebod heb gehouden.
Ook heb ik nog steeds de neiging om alle verkeerde dingen te doen.
Ondanks dat geeft God, zonder dat ik daarvoor iets heb gedaan, uit genade aan mij de volledige betaling, gerechtigheid en heiligheid van Christus.
Hij rekent mij die toe, alsof ik nooit had gezondigd of heel mijn leven gehoorzaam ben geweest, zoals alleen Christus die gehoorzaamheid helemaal voor mij heeft nagekomen.
Ik deel in deze liefdesdaad als ik die met een gelovig hart aanneem.
Let op die slotzinnen.
Dat is nu het reformatorische “door het geloof alleen”.
Dat is nu de vrolijke ruil: Jezus al mijn zonden, ik Zijn gerechtigheid.
En het wordt allemaal door Hem geschonken uit genade.
Niet omdat ik dat verdien!
Laat staan dat ik er recht op heb!
Genade alleen.
Nou, vraag 86:
Waarom moeten wij nog goede werken doen, als we alleen uit genade, zonder dat we er zelf iets voor hebben gedaan, door Christus van onze ellende verlost zijn?
En nu het antwoord.
U kunt meelezen.
Lees mee.
Ik hak het antwoord in stukjes.
Christus heeft ons met Zijn bloed vrijgekocht en vernieuwt ons ook door Zijn Heilige Geest, zodat we steeds meer op Hem gaan lijken.
Dat is het eerste.
Hij koopt ons en daarmee worden wij Zijn bezit!
We zijn niet van onszelf, maar van Hem.
Hij heeft voor ons betaald en we zijn dus helemaal van Hem.
En nu zegt Hij dus niet: Je bent vrij, doe nu maar waar je zin in hebt.
Nee, door Zijn Geest komt Hij in ons wonen en vernieuwt Hij ons leven.
Hij verandert ons zijn!
Hij maakt van ons nieuwe mensen.
Zodat we verbonden met Jezus steeds meer op Jezus gaan lijken.
We worden liefhebbers.
Van God en van mensen!
De liefde zal ons leven stempelen.
In de dingen die we doen.
In de dingen die we laten!
Daarom dat zinnetje:
Onze goede werken zijn de vruchten van ons geloof.
De goede werken zijn geen vrucht van ons zelf.
Maar het geloof maakt werkzaam.
Verbonden met Jezus, zorgt Hij voor die vrucht.
Denk aan Johannes 15, de ware Wijnstok.
Blijf in Mij, en Ik in u. Zoals de rank geen vrucht kan dragen uit zichzelf, als zij niet in de wijnstok blijft, zo ook u niet, als u niet in Mij blijft.
We moeten dus bij of in de Wijnstok blijven.
Bij Jezus blijven.
De omgang met Hem beoefenen.
Ons hele leven met Hem delen.
Hem steeds weer zoeken.
En we hebben de belofte:
Ik ben de Wijnstok, u de ranken; wie in Mij blijft, en Ik in hem, die draagt veel vrucht, want zonder Mij kunt u niets doen.[v]
Zo wordt ons leven een dankoffer aan God.
Vandaar de woorden:
We danken heel ons leven God er mee, voor wat Hij heeft gedaan en door onze goede werken wordt God geprezen.
En er is nog iets.
De goede werken versterken ons geloof.
Leven in navolging van Hem.
Leven als een gehoorzaam kind geeft vreugde.
En maakt ons geloof steviger.
We raken steeds meer verknocht aan Hem.
Ook versterken de goede werken ons geloof.
En door onze toegewijde levenswandel wordt onze naaste voor Christus ingewonnen.
Het missionaire werk begint dus gewoon bij het normale christelijke leven van elke dag.
Ik denk dat dit nogal eens vergeten wordt.
Dat wij denken bij missionair werk aan acties.
Maar het begint dus gewoon in het beoefenen van de relatie met Jezus.
De omgang met Jezus maakt missionair.
Goed.
Vraag 87
Vraag 87 lijkt niet helemaal logisch te volgen op 86.
Kunnen mensen die zich niet tot God bekeren en verdergaan in een goddeloos en ondankbaar leven ook zalig worden?
Waarom die vraag hier nu gesteld?
Nou dat heeft te maken met de kritiek op de gereformeerde rechtvaardigingsleer.
Net wordt beleden dat genade nieuwe mensen schept.
Maar zoals net al gezegd: critici zeiden: “Daar geloof ik niks van. Dat is goedkope genade… Je moet doen!”
Daar komt bij dat Luther ook nog eens benadrukt had dat een christen een twee-mens is.
Tegelijk rechtvaardig en tegelijk zondaar.
Vandaar die zinnen in antwoord 60.
Mijn geweten klaagt mij aan dat ik tegen alle geboden van God krachtig heb gezondigd en dat ik niet één gebod heb gehouden.
Ook heb ik nog steeds de neiging om alle verkeerde dingen te doen.
Want in verbondenheid met de Heere Jezus ga je steeds meer zonde zien en steeds minder zonde doen.
Anders gezegd, zo leerde ik ooit het van Hette Abma: “Meer zondaar worden. Minder zonde doen!”
En ik denk dat hij daar helemaal gelijk in had.
Daarom die vraag.
Kunnen mensen die zich niet tot God bekeren en verdergaan in een goddeloos en ondankbaar leven ook zalig worden?
Met deze vraag en het antwoord wordt de weg afgesloten voor mensen die zeggen:
Nou Jezus is voor mijn zonde gestorven. Bedankt, dan kan ik lekker door gaan met mijn eigen leventje.
Nee, dat is onmogelijk.
Het kan niet anders dan dat iedereen die door het geloof in Christus geënt is, vruchten van dankbaarheid voortbrengt.[vi]
Het antwoord op vraag 87 luidt dan ook:
“Nee, want de Bijbel zegt dat iemand met een losse seksuele moraal, iemand die afgoden aanbidt, een echtbreker, dief, gierigaard, dronkaard, lasteraar, rover, enzovoort geen deel kan hebben aan het koninkrijk van God”.
Van dat antwoord kun je schrikken.
En het kan de geloofszekerheid onder druk zetten.
En daarmee ook de dankbaarheid.
Maar zie het nou eens als een oproep.
Als een invulling van een dankbaar leven.
Niet als voorwaarde.
Jezus vraagt vanavond allereerst: Houd je van me?
Heb je Me lief?
Vervolgens ging het over Zijn liefde die altijd vooropgaat!
Hij heeft verlost.
Hij vernieuwt.
En nu roept Hij op: volg Mij!
Dat betekent volgens antwoord 87:
Geen losse seksuele moraal.
Geen afgoden aanbidden.
Niet echtbreken.
Niet stelen.
Niet gierig, maar gul zijn.
Niet verslingerd raken aan de drank.
Niet lasteren, roddelen of kwaadspreken.
Niet roven, enzovoort…
Straks zullen in de catechismus de Tien Geboden besproken worden.
Maar eerst in Zondag 33 de bekering…
En die bekering duurt je leven lang…
Elke dag weer.
Maar niet op de wijze van “Hij heeft mij verlost en nu moet ik Zijn werk afmaken…”of iets dergelijks.
Nee, zoals gezegd, door de omgang met Jezus, de omgang met God te beoefenen.
Steeds weer.
Dag aan dag.
Stap voor stap.
In Vreeswijk hebben we Zijn liefde gezien.
Zijn verbroken lichaam.
Zijn vergoten bloed.
De preek begon ik met de vraag “Deugt u?”.
Nooit zal ik het gesprek uit 1994 tussen Henk Binnendijk en Herman Brood vergeten. Aan het einde van het gesprek zegt Herman Brood tegen Binnendijk:
“Ik weet van mezelf: ik deug. In mijn hart, echt, ik deug.
Jij vindt dat je deugt omdat je God hebt.
Misschien vind ik wel dat je God hebt, omdat je niet deugt”.
Weet u wat Henk Binnendijk daarop antwoordde:
“Ja, ik heb God omdat ik niet deug. En daarom deug ik”.
Dankzij Jezus deugen wij, deug ik.
Door Hem.
Voor Hem.
Tot Hem.
Uit Hem wil ik leven!
Amen
[i] Mat. 5:48.
[ii] Mat. 5:16.
[iii] 1 Joh. 4:19.
[iv] HC v&a 5.
[v] Joh. 15:4 en 5.
[vi] Vgl. HC &a 64.
Vreeswijk, Kerkgeschiedenis en andere zaken 