Preek over Zondag 13 van de Heidelbergse Catechismus, gehouden op 29 januari 2023 in de Dorpskerk van Vreeswijk-Nieuwegein.
Gemeente van onze Heere Jezus Christus,
Ik heb al eens eerder gezegd dat geloofsbelijdenissen lofzangen zijn.
Een lofzang die begonnen is met de lofzang: ‘Jezus is Heer!’.
Denk nog even aan de Filippenzenbrief die we vorig jaar samen gelezen hebben.
Daar wordt in hoofdstuk 2 gezongen over Jezus:
6Die, terwijl Hij in de gestalte van God was, het niet als roof beschouwd heeft aan God gelijk te zijn,
7maar Zichzelf ontledigd heeft door de gestalte van een slaaf aan te nemen en aan de mensen gelijk te worden.
8En in gedaante als een mens bevonden, heeft Hij Zichzelf vernederd en is gehoorzaam geworden, tot de dood, ja, tot de kruisdood.
Dat is een loflied.
En tegelijkertijd een belijdenis.
Die belijdenis, het loflied gaat dan verder:
9Daarom heeft God Hem ook bovenmate verhoogd en heeft Hem een Naam geschonken boven alle naam,
10opdat in de Naam van Jezus zich zou buigen elke knie van hen die in de hemel, en die op de aarde, en die onder de aarde zijn,
11en elke tong zou belijden dat Jezus Christus de Heere is, tot heerlijkheid van God de Vader.
Elke knie!
Elke tong!
Ook in Vreeswijk-Nieuwegein.
Zingen, loven, belijden: ‘Jezus is Heer!’.
Geloofsbelijdenissen zijn lofzangen.
Ook achter Zondag 13 ligt een lofzang, namelijk de lofzang op God, de Zoon.
Tegelijkertijd ligt achter de vragen 33 en 34 een wereld van geschiedenis.
Vraag 33: Waarom wordt Hij Gods eniggeboren Zoon genoemd, wij zijn toch ook Zijn kinderen?
Vraag 34: Waarom noem jij Hem ‘onze Heere’?
Iets van die geschiedenis vind je terug op het weekbericht, waar ik een vers uit de Koran heb weergegeven.
Lees gerust mee:
‘O lieden van de Schrift, overschrijdt in uw godsdienst niet de grenzen en zegt niets anders over God dan het wezenlijke. Immers de Masih, Isa de zoon van Maryam is slechts de boodschapper van God en Zijn Woord dat Hij geworpen heeft op Maryam en een Geest van Hem. Gelooft dan in God en Zijn boodschappers. En zegt niet: Drie. Houdt daarmede op dat is beter voor u. Immers God is een enig god vér is het van Zijn lofprijzing dat Hij kinderen zou hebben’.
De Koran zegt: ‘Jezus is slechts boodschapper van God, een profeet’.
Maar niet God.
Ook niet de Zoon van God.
Immers – citaat – God is een enig god vér is het van Zijn lofprijzing dat Hij kinderen zou hebben.
De kernbelijdenis van de Islam is dan ook:
Er is geen God dan God en Mohammed is zijn profeet.
Op vraag 33:
‘Waarom wordt Hij Gods eniggeboren Zoon genoemd, wij zijn toch ook Zijn kinderen?’ zou een moslim dus antwoorden:
‘Wat een rare vraag.
Jezus is helemaal niet Gods Zoon.
God heeft geen kinderen’.
En de uitspraak ‘Wij zijn ook Gods kinderen’, ja, dat is in principe zo voor elk mens, Hij heeft ons immers gemaakt.
Maar tegelijkertijd zijn wij natuurlijk geen kinderen van God.
Nee, natuurlijk zijn wij kinderen van onze ouders.
En op vraag 34:
‘Waarom noem jij Hem ‘onze Heere’?’
zou een moslim dus antwoorden. ‘Hij is helemaal niet mijn Heer en ik noem Hem ook geen Heer. Er is maar één Heer, Allah. Alleen God is mijn Heer’.
Zo denkt de Islam.
Je kunt daar veel van vinden, maar de Islam komt in deze wel overéén met het Jodendom.
Daarvan heeft de Islam ook veel overgenomen, zij het net even anders.
Maar goed.
De kernbelijdenis van het Jodendom kun je vinden in Deuteronomium 6:
Luister, Israël! De HEERE, onze God, de HEERE is één!
Zie daar!
Wellicht begint het probleem je nu al een beetje te dagen.
Want hoe zit het nu met Jezus?
Wie is Hij nou?
Is Hij God?
Een halfgod?
Of is Hij Mens?
In de Vroege Kerk is daar over nagedacht.
En die Vroege Kerk was er eerder dan de Islam.
Je weet waarschijnlijk wel dat de Islam pas in de zevende eeuw ontstaat.
Mohammed, volgens de Islam de laatste profeet, leefde van ca 570 tot 632. Dus aan het begin van wat wij de Middeleeuwen noemen.
De Islam is dus van ná de Vroege Kerk!
Van ná de Apostolische Vaders (o.a. Clemens, Ignatius, Barnabas, Polycarpus).
Van ná de Vroege Kerkvaders (Tertullianis en Origenes).
Ook van ná Nicea-Constantinopel waarmee wij vanavond het geloof beleden.
Ook van ná Athanasius, Ambrosius en Augustinus.
In die Vroege Kerk is diep nagedacht over de vraag ‘Wie was, wie is Jezus?’.
Zo zijn ook de katholieke geloofsbelijdenissen ontstaan.
Wie is Jezus?
Wat het extra spannend maakte en maakt is dat de Godsnaam JHWH, die in onze vertaling wordt weergegeven met het woord HEERE, met allemaal hoofdletters, in de Septuaginta, de Griekse vertaling van het Oude Testamant, wordt weergegeven met het woord Kurios.
Dus HEERE is in de Septuagint Kurios.
Wat zeg je dan als je zegt: ‘Jezus Kurios’?
Zeg je dan niet dat de HEERE, de God Die we kennen uit de Tenach, wat wij dan noemen het Oude Testament, Jezus is?
Nou daarom dat andere citaat gaat op het Weekbericht.
Daar lees je de openingszin van II Clemens, een preek uit de eerste eeuw die in gemeenten in Klein-Azië en Griekenland (Korinthe) en Italië (Rome) werd voorgelezen.
Die preek begint met de woorden: ‘Broeders, we moeten over Jezus denken als over God’.
Hoe kwam die Clemens daarbij?
Nou ja, niet in de eerste plaats door te filosoferen, maar door de Bijbel te lezen.
Neem Johannes 1:14
En het Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond (en wij hebben Zijn heerlijkheid gezien, een heerlijkheid als van de Eniggeborene van de Vader), vol van genade en waarheid.
Neem Hebreeën 1:1-2
Nadat God voorheen vele malen en op vele wijzen tot de vaderen gesproken had door de profeten, heeft Hij in deze laatste dagen tot ons gesproken door de Zoon, Die Hij Erfgenaam gemaakt heeft van alles, door Wie Hij ook de wereld gemaakt heeft.
Neem Johannes 3:16
Want zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.
Neem 1 Johannes 4:9
Hierin is de liefde van God aan ons geopenbaard, dat God Zijn eniggeboren Zoon in de wereld gezonden heeft, opdat wij zouden leven door Hem.
Neem Romeinen 8:32
Hoe zal Hij, Die zelfs Zijn eigen Zoon niet gespaard maar voor ons allen overgegeven heeft, ons ook met Hem niet alle dingen schenken?
De apostelen spreken over Jezus als de Zoon van God!
‘De eniggeboren Zoon’ schrijft Johannes.
Maar is Jezus dan God?
We weten dat Thomas aan het einde van het Johannes evangelie beleed: ‘Mijn Heere en mijn God!’ (Johannes 20:28).
Maar hoe zit dat dan precies?
De Vader is niet de Zoon.
En de Zoon is niet de Vader.
Hoe verhouden Die Zich nu tot elkaar?
En om het nog ingewikkelder te maken: Hoe zit het dan met de Heilige Geest?
Hoe zit dat nu tussen Vader, Zoon en Heilige Geest?
Marcion, die leefde van ongeveer 82 tot 160 stelde dat de God van het oude Testament een lagere god was dan die van het Nieuwe Testament.
Marcion had niet zoveel met het Oude Testament.
Hij scheurde dan ook hele Bijbelboeken uit de Bijbel.
Uiteindelijk hield hij een heel dun Bijbeltje over.
Maar goed, ook vandaag kan gedacht worden:
De Vader is streng.
De Zoon is lief…
In de tweede eeuw zegt de kerkvader Tertullianis (ca. 160 – ca. 230):
‘God is de Almachtige die heerst over alles.
God is Jezus die sterft aan het kruis.
God is de Heilige Geest die mensen vervult met zijn genade en kracht.
God is één’.
God is één.
Er kan ook maar één God zijn die de bron van leven en liefde is en die bepaalt wat goed is.
Maar die Ene openbaart Zich als Vader, Zoon en Heilige Geest.
Dat is niet door filosofen bedacht.
Die zouden zeggen: ‘Nee, dat kan niet. Er is één Opperwezen en Die is onafhankelijk, éénvoudig, eeuwig, alomvattend, alwetend, onveranderlijk, enz.’.
Nee, de leer van de Drie-eenheid is geen een uitvinding van filosofen, ze is ontstaan door het lezen van de Bijbel.
De leer van de Drie-eenheid is daaruit opgekomen.
Het lijkt me erg belangrijk dat allereerst te zeggen, niet alleen vanwege Zondag 13, maar ook omdat rond de Drie-eenheid een soort van mist kan hangen.
Ik merkte dat op catechisatie, waar iemand zei ‘De Vader is de eigenlijke God, Jezus is een soort van Vriend en de Heilige Geest is een soort kracht’…
De catechisant zei het met de beste bedoelingen, maar hij zat er wel naast.
Ondertussen denk ik wel dat hij verwoordde wat veel mensen denken.
Vader is de eigenlijke God; Jezus is erbij gekomen…
Of, net even anders: de Vader is het belangrijkst.
De Zoon staat onder Hem.
Dat is dus denken in rangorde.
BENT U ER NOG BIJ?
Want het gevaar is natuurlijk groot dat je hier in de kerk afhaakt.
Of thuis.
Maar ik heb het even nodig vanwege de lofzang.
Belijdenissen zijn lofzangen.
Laat ik me beperken tot Arius (ca. 250-336), een ouderling uit Alexandrië uit de derde, begin vierde eeuw.
Hij wordt gezien als aartsketter.
Maar pas op.
Hij was een gelovige man die voluit Bijbels wilde denken.
Arius wist uit de Bijbel dat er maar één God is.
Dus stelde hij, zijn er maar twee mogelijkheden: of Christus is die God Zelf, of Christus is die God niet.
Hij koos voor het laatste.
Christus is niet God.
Maar wat is Hij dan wel?
Alleen mens?
Nee, dat vond Arius ook weer al te gortig.
Hij wilde Christus niet alleen maar mens noemen.
Maar God was Jezus niet, want dan zou je twee goden hebben en er is er maar één.
Daarom noemde hij Jezus het hoogste schepsel.
Volgens Arius was God dus niet altijd Vader geweest.
Er is volgens hem een tijd geweest dat God geen Vader was.
God is Vader geworden.
De Zoon was er namelijk niet altijd al.
Arius stelde dat de Zoon is geschapen en dus niet eeuwig is.
De bisschop van Alexandrië, Alexander, reageert hierop door te zeggen dat de Zoon, Jezus, God Zelf is.
Uiteindelijk loopt het uit op het concilie van Nicea (325), waar de leer van Arius wordt veroordeeld.
U had dat waarschijnlijk niet door, maar wij beleden zojuist van de Zoon:
Wij geloven in…
één Heer Jezus Christus,
de eniggeboren Zoon van God,
uit de Vader geboren voor alle eeuwen,
licht uit licht,
waarachtig God uit waarachtig God,
geboren, niet gemaakt,
één van wezen met de Vader: door wie alle dingen geworden zijn;
De katholieke belijdenis is dus dat Jezus van hetzelfde wezen is als de Vader, door wie alle dingen geworden zijn.
Vader en Zoon: één van wezen.
Daarmee wordt beleden, gezongen: Jezus is God!
Bij die vergadering van Nicea is een jonge ouderling uit Alexandrië aanwezig die luistert naar de naam Athanasius.
Hij leefde van ca. 295 tot 373.
Ook hij bestrijdt de leer van Arius.
Ook hij benadrukt dat Jezus wezenlijk God is.
Eén van wezen.
Want, als Jezus God niet is, dan kan Hij onze Verlosser niet zijn.[i]
Dan is Hij slechts op zijn hoogst een inspirerend voorbeeld.
In de geloofsbelijdenis van Athanasius wordt beleden en gezongen (een belijdenis is een loflied):
één God, één Heer, één God, drie Personen.[ii]
Bij Personen moet je dan niet denken aan drie identiteiten, want dan zit je weer op drie goden.
Nee, in de oudheid had ‘persoon’ de betekenis van ‘masker’ dat een toneelspeler droeg om zijn rol te vertolken. Eén en dezelfde speler kon dankzij maskers meerdere rollen vervullen.
Nu, de éne God heeft Zich geopenbaard als Vader, Zoon en Heilige Geest.
Vader, Zoon en Heilige Geest kun je wel onderscheiden, maar niet scheiden.
Het is de eenheid van de liefhebbende en de geliefde die samengebonden worden door de liefde zelf.
Nou, gemeente.
Een beetje moeilijk allemaal misschien.
Discussies van bijna 1700 jaar geleden.
Maar het lijkt mij zo actueel al wat.
Is Jezus onze Verlosser, of een inspirerend Voorbeeld?
Is Jezus nu onze Zaligmaker?
Of onze zedemeester Die zegt wat we doen moeten.
Denkend aan het kindermoment met de reddingsboei.
Zegt God nu vanaf de kant wat wij doen moeten?
Of springt Hij in het water, grijpt Hij ons stevig vast en brengt Hij ons veilig aan wal?
Worden we gered?
Of moeten we onszelf redden, weliswaar met enige instructies van Boven?
De Heidelberger laat daar geen misverstand over bestaan.
In Zondag 6 wordt gezongen over de Middelaar.
In Zondag 11 wordt gezongen dat Jezus onze Verlosser is.
In Zondag 12 wordt gezongen dat Jezus de beloofde Messias is, onze Profeet, onze enige Hogepriester en onze eeuwige Koning.
En in Zondag 13 wordt aangegeven:
Hij is vanaf de eeuwigheid de enige, natuurlijke Zoon van God.
En wij?
Vanwege Hem zijn wij uit genade geadopteerd om kinderen van God te worden. Sterker: Wij zijn het!
Daarom ook de aanvangstekst uit 1 Johannes 3:
1Zie, hoe groot is de liefde die de Vader ons gegeven heeft: dat wij kinderen van God worden genoemd.
De NBV heeft daarbij nog een extra zinnetje:
1Bedenk toch hoe groot de liefde is die de Vader ons heeft geschonken! Wij worden kinderen van God genoemd, en dat zijn we ook.
‘En dat zijn we ook’ heeft de NBV er dus achter.
Dat vind ik prachtig.
Zij volgen een andere brontekst, maar ik kan we zo voorstellen dat zo’n overschrijver, de brief van Johannes overschrijft en leest:
1Zie, hoe groot is de liefde die de Vader ons gegeven heeft: dat wij kinderen van God worden genoemd.
En hij is zo blij!
Dat hij er spontaan achter zet: en dat zijn we ook!
Wij, waarvan in een treurzang in Zondag 3 is gezongen ‘onbekwaam zijn tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’.
Wij worden dankzij Jezus geadopteerde kinderen van God!
Halleluja!
De Geest Zelf getuigt met onze geest dat wij kinderen van God zijn. (Romeinen 8:16).
Hij heeft ons voorbestemd om als Zijn kinderen aangenomen te worden, door Jezus Christus. (Efeze 1:5).
En daarom -vraag 34 – noemen wij Hem ‘onze Heere’.
Wij zijn helemaal, met ons lichaam en onze ziel, het eigendom zijn van de Heere Jezus.
Hij heeft ons niet met goud en zilver, maar met Zijn kostbaar bloed gekocht.
Hij heeft voor al onze zonden betaald.
Daar ga je toch van zingen.
Heb ik al eens gezegd dat geloofsbelijdenissen lofzangen zijn?
Dan nu!
Een lofzang die begonnen is met de lofzang: ‘Jezus is Heer!’.
Welk een Vriend is onze Jezus!
Amen
Vreeswijk, Kerkgeschiedenis en andere zaken 