Zondag 3

Preek over Zondag 3 van de Heidelbergse Catechismus, gehouden op 9 februari 2025 in de Hervormde Kerk van Vreeswijk.

Gemeente van onze Heere Jezus Christus

Ooit – in de zestiger jaren – werd mijn moeder aangehouden door een politieagent. Ze reed tegen het verkeer in, in een éénrichting straat.
‘Waar komt u vandaan mevrouw?’

Ze bekende beschaamd en eerlijk ‘Uit het Paradijs’.

Het Paradijs is een straatje in de binnenstad van Gouda, achter het oude politiebureau.
In en voor de 16^e eeuw had je kleine boerderijen binnen de stadsmuren. 
Men denkt dat de straat vernoemd is naar een boerderij met de naam ‘Het Paradijs’.

‘Waar komt u vandaan mevrouw?’
‘Uit het Paradijs’.

In 1987 zong een band ‘Breng me thuis in het paradijs’.^[i]

In reclames worden paradijsjes voorgesteld.
Soms zeg je het van je vakantiebestemming, of je eigen huis: ‘een paradijsje’.

Maar het dagelijkse leven… 
Het leven van alle dag lijkt niet bepaald op een paradijs.
Onze wereld ook niet.

Vorige week hadden we het over Zondag 2.^[ii]
Over de neiging God en de naaste weg te schuiven ten koste van onszelf. 

Vanavond Zondag 3. 
Waar is die neiging tot het kwaad eigenlijk begonnen?

Heeft dan God den mens alzo boos en verkeerd geschapen?

Zojuist las Arnold ons voor uit het begin van de Bijbel.
Het paradijs. 

Wij kunnen dromen over het paradijs.
Wij kunnen filosoferen over het paradijs.
Maar ondertussen zitten we hier.

In de kerk.

Buiten is het donker.
Ook als de zon schijnt.
Aardedonker.

Vorige week zei ik – mijn vrouw zei op de terugweg ‘Wat een ouderwetse woorden. Het klinkt heel oubollig’.
Vorige week zei ik dat ik vanuit mijzelf – van nature – een ‘doeniet’ en een ‘deugniet’ ben.

Een doeniet. Die geboden van God doe ik niet. 
Een deugniet, geneigd God en de naaste niet lief te hebben maar te haten. 

Misschien vond je het een beetje naar en zwaar.

Een doeniet en een deugniet.

Hoe komt dat?
God heeft de mens toch goed gemaakt?
Waar komt die kwade neiging dan vandaan?
Waar komt het kwaad vandaan?

Niet van God.

Al wordt Hem het kwaad wel voor de voeten geworpen.

God is niet de veroorzaker van het kwaad.

Waar komt het kwaad dan vandaan? 
Waar komt de zonde vandaan?

Ten diepste zijn kwaad en zonde onzin. 
Onzinnig.

Ze hebben geen zin.
Je kunt er ook geen zinnig woord over zeggen.

Het is duister. Een duistere zaak. 

De boze, de duivel speelt een duistere, kwalijke rol.
Niet voor niets wordt hij de vorst der duisternis genoemd. 

Zonde, duivel en kwaad.

Je kunt er hele verhandelingen over houden.
Maar je loopt dan wel het gevaar een soort toeschouwer te spelen.
Alsof jezelf niet meespeelt.

Kijk nog eens naar antwoord zeven.

Het gaat over de val en de ongehoorzaamheid van jouw en mijn voorouders, Adam en Eva.
Genesis 3.

Een verhaal?
Een verstrekkende geschiedenis.

Een belofte en een gebod.

Een boom des levens, met de belofte van het eeuwige leven. 
Een boom van kennis van goed en kwaad. Gij zult niet.

Ineens vanuit de duisternis, die ellendige slang. 
Waar komt die slang vandaan? 
Is hij er al lang? 
De in vrijheid geschapen mens staat voor de keuze.
Wel of niet.
Gehoorzamen, niet gehoorzamen.

Wat ligt nu meer voor de hand dan dat de mens gehoorzaamt, het leven kiest. 
Dat de mens de kant van God kiest? 
Die is immers te vertrouwen.
Hem kennen ze.

De slang spreekt God tegen. 
Maakt Hem verdacht.

‘Nee hoor, zo zitten de dingen niet’
‘Je mag zeker niet’.

‘God gunt je niks’.
‘God gunt je nooit wat’.

‘Hij is bang dat jullie worden als Hij’.  

‘Schuif Hem gewoon opzij’. 
Wil je als God zijn? Toe dan’. 
‘Je maakt toch zelf uit wat goed en kwaad is’. 

Het gaat allemaal heel snel.

Begeerte, denken, doen.
Begeerte, niet denken maar doen.

De begeerte draagt vrucht. 
Vrucht in daden, misdaden. 

Eva neemt.
Eva eet. 
Ze geeft.
Adam neemt.
Adam eet. 

Je staat erbij en kijkt ernaar.

En plots realiseer je:
‘Ik ben geen toeschouwer. Het gaat over mij’.

Daar komt die verdorven aard vandaan. 
Daar komt die neiging tot ongehoorzaamheid tegen God vandaan.
De neiging je los van God te maken. 
Mee te roepen: ‘Ni Dieu, ni maître’.
Geen God, geen meester.

Daar in het paradijs is onze natuur zo verdorven geworden, dat wij allemaal in zonden ontvangen en geboren zijn.
Wij zijn Adamskinderen.
Wij kunnen niet doen alsof deze geschiedenis, deze zaak ons niet aangaat.
Wij zijn als mensen geboren.

In het paradijs is het menselijk geslacht geïnfecteerd. 

‘Door één overtreding is de veroordeling over alle mensen tot verdoemenis gekomen’^[iii], zegt de apostel.

Het is nodig dit te weten, gemeente.

Opdat we leren dat we vanuit onszelf niet voor God kunnen bestaan.
Opdat je vlucht tot Jezus!

Hebt u dat ooit wel eens tegen Hem gezegd? 
‘Heere, ik kan voor U niet bestaan’. 
Of heb je alleen nog maar gedankt?
‘Ik dank U Heere dat ik niet zo ben zoals…’

We hebben de neiging om buiten schot te blijven.

Zoals mijn jongens het op school zeiden:
‘Ja hallo! Stomme Eva, stomme Adam’. 
‘Kan ik er wat aan doen? Ik zou…’.

We hebben de neiging onze handen in onschuld te wassen.
‘Ik vind geen schuld in mijzelf’.

Paulus zegt ‘Wij hebben gezondigd en missen de heerlijkheid van God’.^[iv]

Je bent een mens.
Het Hebreeuwse woord voor mens is Adam.
Jij bent een Adam.
Sinds Genesis 3 zit het kwaad erin.

Ook bij jouw Doop is beleden ‘in zonde ontvangen en geboren’. 

Het lijkt belachelijk dat te zeggen bij een doop.
Misschien schud jij op zo’n moment je hoofd en denk je:
‘In zonde ontvangen en geboren? 
Dat kind is nog een onbeschreven blad!
Zich van geen kwaad bewust!
Rein, schoon, onbesmet…
Er zit geen kwaad in…’. 

Laat dat ‘in zonde ontvangen en geboren’ inderdaad ook maar niet al te makkelijk over je lippen komen. 

En toch.
Van binnen zit al iets van ‘Ikke, ikke en de rest moet het zelf maar uitzoeken…’.

De Catechismus zegt over jou en mij: ‘ganselijk onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’.

Je denkt: ‘Is dat niet erg overdreven?’.
Je denkt: ‘Dat klinkt heftig’.

Het klinkt niet alleen heftig, het is heftig.

‘Onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’. 

Laat dat nou eens staan.
Begin niet gelijk te protesteren.
Anders krabbelen we zo weer op.

Jij denkt ‘Het valt eigenlijk best wel mee met ons mensen’.
De Catechismus zegt ‘Het valt niet mee!’.

De verdorvenheid is zo groot dat wij vanuit onszelf het goede niet kunnen doen en het kwade niet kunnen laten.
Dat we eraan verslaafd zijn. 

Wij zijn onmachtig.
Wij zijn onwillig.

‘Is het zo hopeloos met ons gesteld als die Catechismus zegt?’ 

Op zich mag je protesteren.
Ik ken te veel jonge mensen die al levenslang horen van die val in Adam.
Hoe erg het allemaal is.
Hoe diep die val is.
Maar ze horen het gelaten aan.

Ze komen eigenlijk niet verder dan ‘Ja ik ben zondig’. ‘Jij bent zondig. Hij is zondig, wij zijn zondig’.

Ze verstarren.
En verharden. 

Laat er dan maar eens protest in ons hart en leven opkomen. 

Maar wees wel voorzichtig. 
Laat het je niet te ver van de waarheid wegvoeren. 

Ieder mens geeft wel toe dat wij mensen niet volmaakt zijn. 
Niet perfect.
Maar daarna gaan we er flink tegenaan. 
We streven naar perfectie.

En stiekem denken we:
‘Ik kom toch wel een aardig eind in de goede richting’.
‘Er is toch wel iets goeds in mij…’

Mijn wil bijvoorbeeld, de mens van goede wil!
‘Nee’, zegt de Catechismus. 
Ook de wil is verdorven.

De ‘rede’, mijn verstand roept een ander.
‘Nee’, zegt de Catechismus. 
Ook het verstand is verduisterd.

Weer een ander roept: ‘Het geweten, die neigt tot het goede’.
‘Nee’, zegt de Catechismus.

‘Maar de meeste mensen deugen…’
‘Nee’, zegt de Catechismus.
Niet voor God.

Dat is trouwens best een punt.

Ik heb zulke lieve mensen ontmoet in de Hoogstraat.
Zoveel liefde, tijd en aandacht is me daar gegeven.
Ik ademde er echt op.
Soms kun je zomaar denken ‘Buiten de kerk zijn mensen zeker net zo aardig als daarbinnen. Misschien wel liever’.

Je denkt aan je kinderen, je kleinkinderen.
In de kerk komen ze alleen nog met begrafenissen…

Daarom zegt iemand ‘Ergens in de mens moet het goede te vinden zijn. Als het zijn kans maar krijgt’. 
‘Die Catechismus is al te zwartgallig, mensonwaardig’. 

Weer een ander zegt: ‘We moeten niet de natuur van de mens veranderen of verbeteren, maar de structuur. 
Als we de structuur van heel de samenleving veranderen en verbeteren, de juiste partij stemmen, dan komt het goed’.

‘Nee’, zegt de Catechismus.
De zonde zit niet in structuren – al kunnen die zondig zijn – maar in jou en mij.

Gemeente.
De Zondagen over de ellende roepen weerstand op.
Dat doen ze al vanaf het begin, sinds 1566. 
Rooms-katholieken geloven dat goede werken ons nog een eind op weg naar de hemel kunnen brengen.
Een beetje genade erbij en dan komt het wel goed.

In de kerk van de begintijd van de Reformatie in Nederland zeiden sommige dominees dan ook ‘Nee, nee, zo slecht als in de Heidelberger getekend wordt, is de mens nou ook weer niet’. 
Wij kennen die dominees als de Remonstranten.

Wat denk jij van de woorden van de Catechismus?

Nog steeds willen velen er toch niet van horen. 
Ook binnen de kerk niet.
Ja van genade wel.
Maar niet dat we zondig zijn.

U praat er misschien overheen.
U praat er misschien omheen. 

Maar het moet geleerd worden. 

Waarom? 

Omdat het leidt tot de énige troost, het enige houvast. 

Het moet levenslang geleerd worden, omdat wij het nauwelijks geloven. 
Het leerboek van de kerk leert dat we niet in de mens geloven.
Niet in zijn gezonde verstand.
Niet in zijn goede wil.
Niet in zijn zuivere geweten. 
God kan nergens bij ons aanknopen. 

Het is niet ‘wij wat’ en ‘God wat’.
Het is niet ‘Doe je best, God de rest’.

En ik vind dat heel bevrijdend. 
Wij steken ’t hoofd omhoog en zullen d’ eerkroon dragen.
Hoe dan? Omdat wij…?
Nee: Door U, door U alleen, om ’t eeuwig welbehagen.

De Catechismus leert dat wij niet in staat zijn iets zaligmakend goeds te doen. 
Zelfs jij niet.
Alle eigen mogelijkheden zijn en worden afgesneden.

Waarom?

Op dat je leert vertrouwen op Hem alleen.
Je enige houvast is dat Hij vasthoudt! 

Niet jij, maar Hij!

Hij zorgt voor de verlossing.
Nogmaals: Niet jij. Niet wij, maar Hij!

Hij zal!

Geloven rijmt op beloven.
Geloven richt zich op Zijn ‘Ik zal’.

Nogmaals: Niet wat ik moet, maar wat Hij doet!
Hij her-schept, wederbaart mensen tot een levende hoop!
Heb ik als een gepreekt over die tekst uit de eerste Petrusbrief? ^[v]
‘3Geprezen zij de God en Vader van onze Heere Jezus Christus, Die ons, overeenkomstig Zijn grote barmhartigheid, opnieuw geboren deed worden tot een levende hoop, door de opstanding van Jezus Christus uit de doden’.

God de Heilige Geest Die met de Vader en de Zoon waarachtig God is her-schept.

Wij zien geen kans tot een echt nieuw begin. 
Hij zorgt voor, maakt een nieuw begin!

Mijn enige – enige (!), dat wil zeggen er is geen andere – mijn enige troost, mijn enig houvast in leven en in sterven is dat Hij vasthoudt. 

‘Waar komt u vandaan mevrouw?’
Waar komt u vandaan meneer?’

‘Uit het Paradijs’.

Is dat alles?
Valt er meer te zeggen dan?
Ja! God-zij-dank: ja!
Ik ben van Jezus! 
Gekocht en betaald.

Als alles voor Hem buigt
en vrede heerst alom,
wordt d’aarde weer een paradijs.
Kom, Here Jezus, kom!

Amen

---

^[i] https://www.youtube.com/watch?v=Rbm6GXllBiw, d.d. 2025-02-08.

^[ii] https://glismeijer.com/2025/02/02/zondag-2/, d.d. 2025-02-08.

^[iii] Romeinen 5:18.

^[iv] Romeinen 3:23.

^[v] 1 Petrus 1:3. Daarover heb ik al gepreekt bij de intrede. Voor wie het vergeten is https://glismeijer.com/2019/03/03/hopen-geloven-en-liefhebben/, d.d. 2025-02-08.